Blockchain, veya blok zinciri, bloklardan oluşan zincir yapıyı tanımlamaktadır. Blockchain, internet sistemlerinde bulunan verileri bir merkezde toplamak yerine birden fazla cihaz veya bilgisayara dağıtmaktadır. Böylece verilere dışarıdan yapılabilecek tüm müdahaleleri engellemektedir.
Avantajları
- Herhangi bir merkeze veya kişiye bağlı olmamasından dolayı işlemlerin daha az maliyetle daha güvenli ve daha hızlı yapılabilmesine olanak sağlamaktadır.
- Blockchain üzerinde yapılan tüm işlemler kontrol edilebilmektedir. Bu çerçevede, sisteme dışarıdan yapılacak müdahale ve saldırılara karşı önlem alınmış olacaktır.
- Blockchain ağı ile veriler, birbiri ile iletişim içerisinde olan birden fazla cihazda tutulmaktadır. Böylelikle; dışarıdan gelebilecek tüm saldırılar engellenmekte ve güvenli bir sistem sunulmaktadır.
- Bir matematik formülüne bağlı olarak çalışmasından dolayı hata ihtimali bulunmamaktadır.
Dezavantajları
- Blog zinciri hesabına ait iki adet anahtar bulunmaktadır. Bu anahtarlardan birisi açık diğeri ise özel anahtarlardır. Özel anahtarın kimseyle paylaşılmaması gerekmektedir. Eğer kullanıcı kendi özel anahtarını kaybederse o anahtarın bağlı olduğu cüzdanda bulunan tüm parasını kaybeder ve bunun düzeltilebilmesi için çözüm yöntemi bulunmamaktadır.
- Blok zinciri teknolojilerinin bir diğer dezavantajı ise; verilerin bir kere zincire eklendikten sonra değiştirilmesinin oldukça zor olmasıdır.
- Blok zinciri boyutlarındaki mevcut büyüme, sabit belleklerdeki büyümenin çok üzerindedir. Kayıt defterleri bireylerin indirip saklaması için fazla büyük hale geldiği zaman blok zincirindeki işlemlerin gerçekleştiği ve kaydedildiği cihazların kayıp riski ile karşılaşılabilmektedir.
Kullanım Alanları
Devlet kuruluşları arasında güvenli bir şekilde bilgi paylaşımı, kayıt doğrulama, bankacılık işlemleri, sosyal yardım, bağışların uygun kişilere dağıtılması, izlenmesi ve usulüne uygun biçimde kullanımının kontrolü, bulut depolama, kredi raporlarının doğru, şeffaf ve erişilebilir hale getirilmesi, siber güvenliğin artırılması, elektronik oylama, sürücü belgesi, sağlık, nüfus ve seçmen bilgileri gibi kamu kayıtları ve hizmetlerinin dönüştürülmesi; adalet hizmetleri, insan kaynakları yönetiminde geçmiş sorgulama, bireylerin şahsi bilgilerini kendilerinin yönetebilmesi, akıllı dijital sözleşmeler, telif hakları yönetimi ve hasta veri tabanı yönetimi gibi alanlarda kullanım imkanı sunmaktadır.
Dijital Kimlik
Blockchain teknolojisini ve akıllı sözleşmeleri kullanan, kimlik kayıt sistemi aracılığıyla, kimlik sahibinin onayı alınarak kimlik bilgilerinin tamamı veya sadece belirli bir kısmı paylaşılabilir. Örneğin bir eğlence merkezi ile -güvenli ve doğrulanmış olarak- sadece yaş bilgisi paylaşılabilir.
Müşteri Tanıma
Müşteri bilgilerinin tutulduğu bir Blockchain ağı üzerinde, müşteriye ait bilgilere ihtiyaç duyulduğu durumlarda, müşteri onayı ile birlikte, bilginin talep eden kuruma gönderilmesi sağlanabilir. Bu yapı sayesinde müşteri bilgilerinde oluşabilecek en ufak bir değişiklik bile bu kayda erişme yetkisine sahip tüm kurumlara gerçek zamanlı şekilde aktarılabilir.
Blockchain kullanan yapılar, daha düşük maliyetle daha verimli çözümler sunmaktadır.
Bağış Toplama ve Yönetimi
Günümüzde bağış toplayan kurumlar üzerinden yürütülen işlemlerin büyüklüğü ciddi seviyelere ulaşmıştır. Sadece Amerika Birleşik Devletleri’nde, her yıl 400 milyon dolar seviyesinde bireysel bağış gerçekleşmektedir. Blockchain tabanlı bağış yapısının oluşturulması ile işlem maliyeti daha düşük yapı kurmak mümkündür. Bu yapı sayesinde ihtiyacı olan kişilere neredeyse gerçek zamanlı bir şekilde kaynakların ulaştırılması, bağışçıların yaptıkları bağışları Blockchain platformları üzerinden takip ederek hedefine uygun bir şekilde kullanılıp kullanılmadığının denetimi sağlanabilmektedir. Bu süreç güven ortamının oluşmasını sağlar.
Oy Kullanma ve Vekaleten Oy Kullanma
Oylama çözümlerinde olduğu gibi, vekaleten oylama süreçlerinde de Blockchain ve akıllı sözleşme tabanlı çözümler kullanılabilir. İlgili firmanın hisse yapısını da içeren yatırım kayıtlarını tutan bir platform ve bu yapı üzerinde çalışan akıllı sözleşmeler, tüm yatırımcılara ilgili bilgilerin dağıtılmasını sağlayabilir. Oylama farklı kanallardan gerçekleşse bile, sonuçlar tek bir ara entegrasyon katmanı ile birlikte blockchain uygulamaları üzerinde tutularak, bu sonuçların gerçek zamanlı olarak ilgili kurum ve/veya yatırımcılar ile paylaşılmasını sağlayabilir.
Kopya Ürün Koruması
Fiziksel ürünlere ait tedarik ve üretim süreçleri, blockchain ağları üzerinden kayıt altına alınırken, tüketiciler satın aldıkları ürünlerin orijinal veya kopya olup olmadığını, ürünlere iliştirilen ve zarar vermeksizin sökülmesi imkansız NFC çipleri ile teyit edebilirler.
Dünyadan Kullanım Örnekleri
Amerika; Delaware eyaletinde firmaların kuruluş sürecinde blok zincirini kullanmaktadır.
İsveç; bankalar, tapu kayıt otoriteleri, alıcılar ve satıcıların gerçek zamanlı olarak işlemleri görebileceği ve onaylayabileceği blok zincir tabanlı bir tapu sicili uygulamasını test etmektedir.
Dubai; 2020 yılı itibariyle tüm devlet işlerini blok zincir ile yürütmek, tüm kamu belgelerini bu kayıt defteri içerisinde sayısallaştırmak konusunda bir hedef koymuştur.
Estonya; başlangıçta siber güvenlik ile başlayan ancak daha sonra elektronik oy gibi vatandaşlık hizmetlerini de içine alan blok zincir teknolojileri uygulamaları konusunda dünyadaki ilk devlettir.
Çin’in blok zincirin kripto paralar dışındaki kullanım alanlarına yaklaşımı oldukça olumludur. Bu teknolojinin kripto paralar dışındaki uygulama alanlarında kullanımı için çalışmalar yapmaktadır.
Japonya; Bitcoin kullanımına yaptırım uygulamakta olup kendi dijital para birimini geliştirmek konusunda çalışmaktadır.
Venezuela; içinde bulunduğu finansal krizi aşmak için kendi kripto parasını piyasaya sürmüştür.
Antarktika dışındaki her kıtada devletler tapu kaydı için blok zincir kullanımını test etmektedirler. Avustralya, New York, Texas, Danimarka, Estonya, Ukrayna ve Güney Kore’de ise daha az karmaşık olan oy kullanma işlemi test edilmektedir.
Dünya üzerinde dijital devlet konusunda en ileri konumda bulunan ülkelerin başında Estonya gelmektedir. Blok zincir 2012 yılından itibaren Estonya’da operasyonel olarak ulusal sağlık sistemi, yargı, yasama, güvenlik ve ticari kod sistemleri alanlarında kullanılmaktadır. Estonya tarafından geliştirilmiş olan teknoloji, aynı zamanda NATO, Birleşmiş Milletler Savunma Departmanı ve Avrupa Birliği bilgi sistemlerinde siber güvenliğin sağlanması için kullanılmaktadır.
Türkiye’den Kullanım Örnekleri
Ülkemizde TÜBİTAK, 2017 yılında dijital para ve blok zincir teknolojilerinin araştırmalarını yapmak; bu konuda yerli teknolojiler ile ödeme sistemi geliştirilmesi adına “Blok Zincir Araştırma XIV. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi / 27 – 30 Ekim 2021 – Çanakkale 229 Laboratuvarı’nı” kurmuştur. Laboratuvarın amacı; kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör ve akademik personel ile iş birliği içerisinde olarak blok zincir teknolojisi tasarlamak ve geliştirmektir.
Blockchain Uygulama Örnekleri
- Factom: Her tür veri kaydının, hiçbir zaman değişmeyeceği ve saklanacağı bir servis sağlayıcıdır.
- Ujo Music: Son kullanıcıların şarkıları indirmek, düzenlemek ve yayınlamak için dijital lisans satın alabileceği bir platformdur.
- OpenBazaar: Firma satıcılar ile alıcıları direk olarak buluşturmaktadır. Arada herhangi bir üçüncü kişi olmayan yapıda taraflar al-sat işlemi yapmaktadır.
- Votem: Blok zincir ağı ile mobil oy kullanma yazılımı yapan firma üzerinden günümüze kadar 11 büyük seçimde 8,2 milyon oy kullanılmıştır.
- iXledger: Sigortacılık sektörü için oluşturulan bir blok zincir ağıdır. Sigortacıların, açık pazar ortamında sigorta poliçelerinin satışı ve diğer işlemleri için hizmet etmektedir.
- Mysterium Network: Özel Sanal Ağlar (VPN) ile, firmaların ve kurumların uzak noktadaki merkezleri veya işçileriyle güvenli bir şekilde blok zincir ağı oluşturmasını sağlayan bir network ağıdır.
- Golem: Firma, çok fazla işlem gücü isteyen görsel hesaplama, makine öğrenmesi gibi işlemler için küresel boyutta servis vermektedir.
- Steemit: Yazar ve yayıncılara hizmet sunan bir firmadır. İçerikleri okuyucular ile buluşturan ve okuyucuların içerikleri ödüllendirdiği bir yapıya sahiptir.
Eğitimde Blockchain Uygulamaları
Bu teknolojinin eğitimde kullanımı üzerine 8 farklı kullanım senaryosu bulunmaktadır. Bu blok zincirinin başlıkları:
- Kalıcı güvenli sertifikalar
- Veri doğrulama
- Otomatik tanıma ve kredi transferi
- Yaşam boyu öğrenme pasaportu
- Telif haklarının izlenmesi, kullanımın ödüllendirilmesi ve mülkün yeniden kullanılması
- Öğrenim ödemeleri
- Öğrenenlerin fonlanması
- Eğitim örgütlerinde öğrenen kimlik doğrulaması
Aşağıdaki şekilde eğitimde kullanılması için önerilmiş bir blok zincir uygulaması gösterilmiştir.
Olumlu Etkileri
Veri Bütünlüğünün Sağlanması: Verilerin dağıtık yapıda saklanması ile birlikte oluşabilecek veri kayıpları en aza indiğinden dolayı merkezi yapıya göre hataların telafisi daha kolay olmaktadır. Böylelikle veri bütünlüğü ve yönetimi merkezi sistemlere göre daha işlevsel bir durum haline gelir. Aynı zamanda merkezi sistemlere göre veri oluşturma süresinin azalması ile birlikte sistem hızı artacaktır.
Düşük Maliyetin Sağlanması: Blok zincir teknolojisi dağınık yapıda olduğundan ve merkezi bir yapıda olmamasından dolayı merkezden öğrenci ve velilere kadar verilen hizmet için kullanılan tüm donanımların maliyeti düşecektir.
Şeffaflığın Sağlanması: Eğitim alanında yapılan her işlemin doğrulanabilir olması gerekmektedir. Ders notları, alınan belgeler, karneler, öğrenci aktiviteleri gibi birçok materyalin tek merkezden değil; dağıtık sistemdeki herkes tarafından doğrulanıyor olması şeffaflığı sağlayacaktır.
Güvenilirlik ve Değişmezliğin Sağlanması: Blok Zincir teknolojisi şifreleme sisteminin, veri bloklarının birbirine entegrasyonu ve her bloğun diğer blokları doğrulayarak kabul etmesi ile güvenilirliği doğrulanmıştır. Bu yapı ile oluşturulan veri tabanında değişiklik yapılamaması değişmezliği sağlamaktadır. Böylelikle eğitim alanında güvenilir ve değişmez veri kayıtları tutulabilir.
Olumsuz Etkileri
Veri Kalitesi: Veri kalitesi, veri doğruluğu ile paralel bir durumdur. Veri girişlerini tüm kullanıcıların yapması durumunda, veri kalitesi düşürmektedir. Çözümü ise veri giriş izninin herkese değil belli bir gruba verilmesidir.
Depolama: Sürekli veri girişinden dolayı zamanla üretilen veriyi depolamak için gerekli alan sıkıntı olmaya başlayacaktır. Bu olumsuzluğun giderilmesi için gelişen bulut teknolojilerinin çözüm olması öngörülmektedir.
Uygulama Zorluğu: Blok zincir teknolojisinin açık kaynak kodlu olması ve direk kullanılan bir teknoloji olmamasından dolayı uygulama zorluğu görülmektedir. Teknolojinin gelişmesi ve yazılımların artması ile bu olumsuz durum ortadan kalkacaktır.
Değişmezlik: Bu teknolojide değişmezlik olumlu bir durum gibi yansısada, yanlış veri girişleri ile oluşturulan bloklardaki bilgilerin güncellenmesi durumu yoktur.
Kaynakça
https://www.bitlo.com/rehber/blockchain-nedir
https://ekonomi101.net/blok-zinciri-avantajlari-ve-dezavantajlari/
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/878312
https://www.isbank.com.tr/blog/blockchain-teknolojisi-hakkinda-merak-edilenler